34 jaar na het ongeval, geen Tsjernobyl aan de Schelde, wel een toekomstgericht energiecentrum Doel 5
26 april 1986, Tsjernobyl, een veiligheidsexperiment in de kernreactor 4 van Tsjernobyl loopt volledig fout. De kernreactor ontploft, met vergaande gevolgen tot ver buiten Oekraïne, toen onderdeel van de Sovjetunie. “Dat kan bij ons niet gebeuren”, stelde het vrije Westen haar mensen gerust.
11 maart 2011, Fukushima in het vrije Westen, een aardbeving wordt gevolgd door een tsunami, dat de nucleaire site van Daichi overspoelt. Na meerdere ontploffingen, kennen drie kernreactoren een kernsmelt (meltdown). In beide gevallen wordt een zone van 30 km rondom geëvacueerd.
Waar en wanneer gebeurt het volgende grote nucleaire ongeval? En bestaat er wel een koolstofarm alternatief zonder kernenergie?
In België toont Canvas een serie over het ongeval in Tsjernobyl. Op een beklijvende manier wordt een hallucinant drama van onder het stof gehaald en tot leven geroepen. Voor sommigen kan het een ver-van-mijn-bed kwestie lijken, ver in afstand en tijd. Dat dachten de mensen na 1986, het jaar van het ongeval in Tsjernobyl, in Fukushima ook. Maar toch vond eveneens daar het ergst denkbare ongeval plaats. De ontwerpers van de kerncentrales hadden vooraf als uitgangspunt dat dit onmogelijk kon gebeuren. Maar toch gebeurde het.
Een ramp zoals van Tsjernobyl of Fukushima zal voor een klein land als België veel ernstiger gevolgen hebben. In België zijn de kerncentrales van Doel en Tihange gelegen in veel dichter bevolkte gebieden dan in Oekraïne of de prefectuur Fukushima. Wat Doel betreft, ligt de kerncentrale bovendien in de meest geconcentreerde petroleum- en petrochemische cluster ter wereld, namelijk de haven van Antwerpen. En ook de stad Antwerpen ligt ver binnen de evacuatie cirkel van 30 km die in Tsjernobyl en Fukushima gehanteerd werden.
Is kernenergie goed voor het klimaat?
Jaar na jaar beleven we ergere rampen verbonden aan het klimaat. De zomers worden alsmaar heter, bos- en heidebranden nemen steeds dramatischer vormen aan, de kracht van stormen en orkanen vergroten, de zeespiegel stijgt sneller dan eerst gedacht… De noodzaak voor dringende klimaatactie wordt met het jaar en met de dag duidelijker. De nucleaire lobby heeft dit goed begrepen. Zij profileren zich steeds meer als een deel van de oplossing, in plaats van een deel van het probleem. Zij gebruiken hierbij het argument dat kernenergie, in de fase van de productie van elektriciteit, geen koolstofdioxide uitstoot. Ze beweren dat kernenergie en hernieuwbare energie samen een klimaat apocalyps kunnen vermijden. “Samen voor het goede doel”, weet je wel. Het heet dan dat hernieuwbare energie onmogelijk alle energie zou kunnen leveren, en dat kernenergie de partner zou zijn in een toekomstgerichte energie-infrastructuur.
Kernenergie verhindert een snel en efficiënt klimaatbeleid
Kernenergie lijkt immers een voordeel te hebben: ze produceert geen CO2 bij de productie van elektriciteit zelf. Is het dan niet noodzakelijk, ondanks alle problemen, om kernenergie te behandelen als een deel van de oplossing voor het klimaatprobleem? Al klopt op zich het argument van CO2 uitstoot, toch vertoont kernenergie een zeer negatief klimaatbilan.
Om klimaatbeleid te voeren, volstaat het niet meer om enkel “koolstofarm” te zijn. Dat moet ook kostenefficiënt en snel gebeuren. Net op die twee punten moet kernenergie het afleggen tegen goedkopere en effectievere alternatieven, zoals energie-efficiëntie en hernieuwbare energie. In de beoordeling van technologieën op hun vermogen uitstoot van broeikasgassen te verminderen, te stoppen en zelfs om te keren, dienen meerdere vereisten tegelijk voldaan te zijn. In het rapport van WNISR 2019 staan drie vereisten. Ten eerste moet de technologie koolstofarm of -vrij zijn. Ten tweede moet ze het minste kosten. En ten derde moet het, gezien de dringendheid van de klimaatproblematiek, snel uitgevoerd kunnen worden.
Volgens dit rapport, valt kernenergie duurder uit dan hernieuwbare energie of investeringen in energie-efficiëntie, en dit nog meer in de toekomst dan nu. De kosten van kernenergie zijn in de periode 2009-2018 globaal met 23 % gestegen, terwijl die van zon en wind met 88% en 69% zijn gedaald. Een investering in kernenergie creëert een zogenaamde nucleaire “lock-in”: door geld in kernenergie te steken, wordt evenveel geld ontzegd aan hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Want elke euro geïnvesteerd in kernenergie, brengt een kleinere verlaging of vermijding van broeikasgassen met zich mee, vergeleken met dezelfde euro geïnvesteerd in hernieuwbare energie of energie-efficiëntie.
Bovendien is de snelheid van belang waarmee investeringen helpen broeikasgassen te verminderen of te voorkomen. Ook op dat vlak scoort kernenergie erg slecht. De volledige periode van ontwerp tot ingebruikname van kernenergie duurt gemiddeld veel langer dan voor hernieuwbare energie. Zelfs in landen zoals China, met grote nucleaire ambities, is deze periode korter voor hernieuwbare energie dan voor kernenergie. En dat is nog meer het geval in het Westen zelf. Gezien de dringendheid van het klimaatprobleem, dienen de snelste oplossingen voorrang te krijgen, en trage vermeden te worden.
Waarom nog investeren in kernenergie?
De klimaatontaarding verloopt zo snel, dat we niet meer tevreden kunnen zijn met klimaat neutraliteit alleen. Het IPCC, het klimaatorgaan van de Verenigde Naties, schreef in 2018 duidelijk in haar rapport SR1.5 dat er honderden miljarden ton CO2 weer vastgezet zullen moeten worden. Eén manier om dat te doen is broeikasgassen vastleggen via duurzaam geproduceerd biogas met afvang en hergebruik van CO2. Dat kan kernenergie niet doen.
Bovendien ervaart ze zelf steeds groter wordende gevaren ten gevolge van klimaat opwarming. De hetere zomers, andere neerslagpatronen, groter overstromingsgevaar, een stijgende zeespiegel en krachtiger stormen bedreigen de werking van kerncentrales zelf. Kerncentrales aan rivieren krijgen te maken met periodes met te heet en te weinig water, doordat rivierdebieten in de zomer verlagen. Verschillende Franse kerncentrales werden tijdens hittegolven stilgelegd, of moesten hun productie verminderen. Kerncentrales aan zee lopen meer gevaar door hoger wordende zeespiegels, krachtiger stormen en stormvloeden met verhoogd overstromingsgevaar. Het is geen goed idee in deze omstandigheden om oude reactoren met tientallen jaren te verlengen, en nog minder om er nieuwe te bouwen.
Kernenergie op zich is een probleem.
Kernenergie is echter niet alleen een obstakel voor een duurzaam klimaatbeleid. Ook alle andere kwalen van kernenergie blijven onverminderd voortbestaan. En dat zijn er heel wat. Dat is erg onverantwoord naar de huidige, en nog meer naar de toekomstige generaties. Zeker omdat de gemiddelde veroudering van het nucleaire kernpark de problemen alleen maar aanscherpt. Het ernstige incident in het primaire koelwatercircuit in Doel 1 twee jaren geleden, is daarvan maar één voorbeeld.
En problemen zijn er. De milieuonvriendelijke, ongezonde uranium mijnbouw laat enorme afvalbergen achter, die in het afval debat amper of niet worden meegenomen. Bovendien komt alle uranium en alle brandstofstaven voor de Belgische kerncentrales uit het buitenland waardoor België 100% import afhankelijk is voor nucleaire brandstof.
De nucleaire keten is trouwens heel erg lang en sterk geglobaliseerd, met lange nucleaire transportketens. Dat verhoogt de risico’s op ongevallen, diefstal of aanslagen. Verder hebben alle stappen in de kerncyclus eigen veiligheidsrisico’s, met het risico van extreem omvangrijke en schadelijke ongevallen. Tsjernobyl en Fukushima mogen dan terecht de meest gekende zijn. Ze zijn niet alleen in de lange rij van nucleaire incidenten tot zware ongevallen. Bovendien zijn het werknemers die het eerst het gelag betalen, naast vele andere burgers. De eerste doden en zwaargewonden in Tsjernobyl en Fukushima, zijn bij werknemers van de sites zelf gevallen. Het betreft tientallen brandweerlui en operatoren van de turbinezaal en controlekamer in Tsjernobyl, en twee operatoren in Fukushima.
Bovendien is er nog een element dat terug aan belang wint. Er bestaat vanaf het begin een intieme band tussen kernenergie en kernbewapening. Nu de twee nucleaire grootmachten zich, op initiatief van Trump, hebben teruggetrokken uit belangrijke kernwapen akkoorden, neemt de rol van kernenergie in de nucleaire bewapening terug meer toe. Er is niet alleen een collaboratie van de kernenergie sector met nucleaire bewapening. Omgekeerd hoeft een militaire aanvaller geen kernwapens meer te gebruiken om een land nucleair te vergiftigen. Een goed gerichte conventionele aanval op een kerncentrale volstaat om een gelijkaardig effect te krijgen. Dat geldt evengoed bij terroristische aanslagen…
Het probleem van het afval is al evenmin opgelost. Men vindt geen bevredigende oplossing voor definitieve ondergrondse opslag. Elke andere behandeling van het nucleaire afval, ook bovengrondse, brengt opnieuw nucleaire risico’s met zich mee. De beste oplossing, is geen (bijkomende) afval meer te produceren, om het levensgrote en extreem dure probleem van het reeds bestaande afval niet nog te vergroten.
Bovendien is kernenergie onbetrouwbaar en duur. De kernreactoren staan vaker stil dan gepland. In de winter van 2014-2015 en 2018-2019 draaiden er veel minder reactoren dan gepland. Onverwachte problemen legden toen meerdere kernreactoren lam. In de winter van 2018-2019 liggen op een bepaald moment zelfs zes van de zeven kernreactoren gelijktijdig stil. De werkingsgraad van kernenergie ligt in 2015 en 2018 rond 50%, minder dan wat de modernste windmolens op zee aankunnen. En België is niet alleen. Ook Frankrijk, het land met het hoogste aandeel kernenergie ter wereld, kent haar problemen en onverwachte stilstanden. Ouder wordende reactoren liggen niet enkel vaker stil. Daardoor stijgen kosten en dalen inkomsten. Veel kernreactoren, ook van Electrabel, lijden verlies. Dat is te wijten aan de problemen met de kernreactoren zelf, en aan zwaar onderschatte kosten voor de ontmanteling van gesloten kernreactoren, en hogere afvalkosten.
Kortom, de nucleaire industrie is niet enkel “een van de krachtigste hindernissen geworden voor de verdere vooruitgang van hernieuwbare energie” (zie rapport WNISR). Ze is bovendien toenemend in gevaar door de klimaatveranderingen zelf. Dit alles komt bovenop de reeds lang bestaande maar nog toenemende risico’s, onbetrouwbaarheid en gevaar voor de wereldvrede. Waarom dan investeren in kernenergie, als hernieuwbare alternatieven klimaatvriendelijker, betrouwbaarder, veiliger, goedkoper, en vredelievender zijn? Waarom dan toelaten dat Electrabel de Belgische overheid en gemeenschap dreigt op te zadelen met een verlenging van twee oude en kostelijke kernreactoren in Doel 4 en Tihange 3?
De toekomst voor Doel: investeer in Doel 5!
Heeft kernenergie in Doel nog toekomst? Met alle argumenten hierboven is het antwoord duidelijk neen. Moet de site van Doel dan gesloten worden? Er zijn veel redenen om ook hier nee op te zeggen. Volgens ons is er wel een alternatief voor kernenergie en voor Doel.
Foto: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Diablo_canyon_nuclear_power_plant.jpg#metadata
Diablo Canyon kerncentrale, waar management, vakbonden en milieuorganisaties een akkoord sloten voor een omschakeling van de kerncentrale naar hernieuwbare activiteiten
Electrabel zelf heeft aangekondigd om op de site van Doel te investeren in een zonne-energie installatie van 30 MW. Dat zou gebeuren op de locatie waar vroeger een vijfde kernreactor (Doel 5) geplaatst zou worden. Voor Electrabel dient deze investering mee het verhaal te stofferen van parallelle uitbouw van kernenergie en hernieuwbare energie. Nu, 30 MW is iets dat alleen maar toegejuicht kan worden. Anderzijds verzinkt dit in het niets vergeleken met de productiecapaciteit van de kernreactoren Doel 1 tot en met 4, die samen goed zijn voor ongeveer 3.000 MW. Zelfs niet met Doel 4 alleen, een voorgestelde kandidaat voor levensduurverlenging, dat een productiecapaciteit heeft van iets meer dan 1000 MW.
We zijn voorstander van een ander soort transitie in en rondom Doel. Doel zal sowieso, zelfs als alle reactoren gesloten zijn, nog decennia lang met de erfenis van de kernreactoren opgezadeld blijven. Eerst komt er koeling, bewaking en uiteindelijk afbraak van de nucleaire delen van de centrale. Tegelijk is er langdurige lokale bovengrondse opslag van de gebruikte splijtstoffen in een splijtstoffen container gebouw, Daarvoor is een bepaalde hoeveelheid personeel nodig. Daarnaast komt de zonnecentrale. Al bij al zal dit niet volstaan om een toekomstplan voor de site en haar werknemers uit te werken. Dat is nochtans zonde, gezien de aanwezigheid van herbruikbare installaties, en van geschoolde en ervaren werknemers. Zij hebben recht op een menswaardige toekomst, op de eerste plaats wat hun job betreft, maar ook naar veilige en gezondheidsbeschermende productieprocessen.
Wij pleiten voor een omschakeling van Doel (en Tihange) naar vooruitstrevende energiecentra. Enkele krachtlijnen hiervoor zijn dat er noch fossiele, noch nucleaire energie meer geproduceerd of gebruikt wordt. Daarnaast dienen de werknemers geschoold en ingeschakeld te worden in de energievormen en -beheer van de toekomst. Dan gaat het over hernieuwbare energievormen in Doel en de haven, en energie-efficiëntie maatregelen en dienstverlening, inbegrepen aan grote industriële en overheidsklanten. Ook productie en opslag van waterstof hoort bij toekomstgerichte projecten. Ten slotte kan men projecten onderzoeken, waarbij niet nucleaire installaties zoals pompen- en turbinezalen, hergebruikt kunnen worden. Dit kan samengaan met investeringen in niet fossiele, niet nucleaire thermische eenheden, op basis van hernieuwbare en circulaire brandstoffen, zoals bijvoorbeeld biogas, groene waterstof of groen syngas. De cirkel wordt compleet, wanneer overtollige warmte eveneens hergebruikt kan worden door klanten. Hetzelfde geldt voor broeikasgassen die vrijkomen uit de thermische eenheden. Deze kunnen als grondstof verwerkt worden in de maakindustrie.
Op deze manier kan een site met technologie uit het verleden zich omvormen tot een centrum voor hernieuwbare en circulaire productie en dienstverlening in toekomstgerichte energievormen. Ervaring opgedaan elders, zoals in de Californische kerncentrale van Diablo Canyon, leert ons dat het plegen van overleg en het bereiken van een akkoord tussen bedrijf, vakbonden, milieu- en anti-kernenergie organisaties, evenals de overheid, tot beter gedragen en leefbare alternatieven kan leiden.
Bronnen:
https://www.youtube.com/watch?v=pkxKE_nY320
https://www.worldnuclearreport.org/IMG/pdf/wnisr2019-v2-lr.pdf
https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_SPM_version_report_LR.pdf
https://www.nrc.gov/docs/ML1134/ML11347A454.pdf
https://www.hln.be/in-de-buurt/beveren/engie-bouwt-zonnepanelenpark-op-site-van-kerncentrale~a363acfb/
http://laborcenter.berkeley.edu/diablo-canyon-just-transition-workers-environment/