Kernenergie dreigt in ieders budget een groot gat maken

De verkiezingen staan voor de deur. Elke stemmer dient keuzes te maken. Maar in de werkelijke macht, dreigen machtige lobbygroepen meer dan ooit via het beleid op hun wenken bediend te worden. Terwijl gewone mensen voor de kosten en de miserie mogen opdraaien. Eén van die lobby’s is de nucleaire lobby, waar economische, financiële, politieke en militaire belangen samenkomen. Achter klimaatretoriek en zogenaamde bevoorradingzekerheid in energie schuilt een erg dure en erg gevaarlijke terugval naar civiele en militaire atoomtechnologie.

Nucleaire voorstanders beweren vaak dat kernenergie geproduceerd wordt aan “concurrentiële prijzen”. De realiteit toont echter aan dat deze bewering hoogst controversieel is. Zowel bij grote als kleine nieuwe kerncentrales stijgen de kosten ver uit boven de kosten van hernieuwbare energie. Dat zal steeds hogere elektriciteitsprijzen veroorzaken, of andere manieren verergeren waarbij de burgers opdraaien voor de kosten. Kernenergie is niet verenigbaar met sociale rechtvaardigheid. Het bedreigt de betaalbaarheid van energie voor vele mensen. Het verhoogt voor iedereen zowel directe als indirecte energie-uitgaven. Daarnaast zijn er nog zoveel meer redenen waardoor gewone mensen en werknemers benadeeld zullen worden: het is ongezond, onveilig, onverzekerbaar, werk onzeker, het houdt arbeidsrisico’s in, en last but not least: het is extreem oorlogsgevaarlijk.

Nieuwbouw kernenergie doet energie-uitgaven stijgen
Terwijl de meeste hernieuwbare energie steeds goedkoper wordt, zien we het omgekeerde bij kernenergie. Het verschil in kosten tussen beide stijgt nog steeds. Recent kondigde de kernenergie-uitbater EDF aan dat de kosten nog drastisch zullen stijgen bij de bouw van twee nieuwe grote kernreactoren in Hinkley Point in het Verenigd Koninkrijk. De kosten kunnen stijgen tot 46 miljard £ (58 miljard $, 54 miljard €). In hedendaagse prijzen is dit bijna dubbel zoveel als het originele budget van 2015 (18 miljard £). Tegelijk is de opstart van de nieuwe reactoren opnieuw met meerdere jaren uitgesteld.

Dat is geen goed nieuws voor de Britse en Franse consumenten en belastingbetalers. Zij zullen last krijgen van deze stijgende kosten, afhankelijk hoe en door welk land deze stijgende kosten betaald zullen worden. Maar het zullen consumenten of belastingbetalers zijn die de rekening gepresenteerd zullen krijgen. Dat kan op twee manieren gebeuren: gegarandeerde hogere prijzensystemen, of staatssteun, door dezelfde consumenten als belastingbetalers gefinancierd.

De Britse consumenten zijn reeds geconfronteerd met een prijsgarantie ten voordele van EDF. Deze bedraagt 92,5 £ (117 $, 108 €) per 1000 KWh. De inflatie vanaf 2012 is daarin zelfs nog niet meegerekend, hoewel dit onderdeel was van de deal. De minimumprijs zal dus nog veel hoger liggen. Met een gecumuleerde inflatie van 48 % tussen 2012 en 2024 moeten we bijna de helft toevoegen aan de hierboven vernoemde cijfers. 92,5 £ wordt op deze manier dus 136,9 £ (174 $, 160 €). De Britse consumenten zullen gedurende 35 jaren volgens sommige schattingen 30 miljard £ extra moeten ophoesten hiervoor.

Dat steekt schril af tegen de prijsevolutie van hernieuwbare energie. Een voorbeeld is het Belgische bedrijf Ecopower. Gedurende de energiecrisis 2022-2023 hadden ze gemiddeld veel lagere prijzen dan andere leveranciers, zelfs als ook bij hen de prijzen naar omhoog moesten – maar dan merkelijk minder dan bij andere leveranciers.

SMRs en geavanceerde reactoren verergeren de elektriciteitsrekening
Sommige nucleaire geloofsbelijders beweren dat SMRs (Kleine Modulaire Reactoren) de toekomst zijn, ook wat de prijsvorming betreft. Maar de voorbeelden uit het leven gegrepen bewijzen iets heel anders. De enige Westerse SMR die dicht bij een realisatie staat, de iPWR van NuScale, heeft haar project geschrapt met UAMPS in Utah in de VS, omwille van grote kostenoverschrijdingen. Mocht het voortgezet geworden zijn, zouden energieconsumenten meer dan het dubbele moeten betalen vergeleken met hernieuwbare energie.

Er zijn wel enkele werkende SMR’s in staatsgerichte maatschappijen, zoals Rusland en China. De Russische Akademik Lomonosov produceert elektriciteit aan een kost van ongeveer 200 $ per KWh, vele malen meer dan de prijs van hernieuwbare energie. En de Chinezen schrapten een grote investering in hun SMR, omdat ze duurder bleken te zijn dan hun gewone atoomreactoren.

Naast alle andere risico’s en nadelen van SMRs, zouden consumenten ook geconfronteerd worden met hogere directe of indirecte prijzen en uitgaven, indien SMRs werkelijk een onderdeel zouden vormen van het energiesysteem.

Verouderende reactoren verhogen de kans op niet-verzekerde schade en kosten
Ook bestaande en verouderende reactoren bedreigen de elektriciteitsconsumenten. We kennen voorbeelden in België. In 2015 lagen de scheurtjesreactoren Doel 3 en Tihange 2 lange tijd stil. In 2018 was er zelfs een dreiging van een black-out, toen zes van de zeven reactoren een periode gelijktijdig stillagen. Gedurende de laatste jaren zijn er ook in Frankrijk ernstige problemen met scheurtjes in het primaire circuit.

De elektriciteitsprijzen verhoogden sterk ten gevolge van deze falende reactoren in beide landen. In Frankrijk worden de enorme kosten verbonden aan de herstelling van deze falende reactoren deels direct betaald door de consumenten. Een ander deel wordt door de Franse staat gedekt via subsidies en ondersteuning. Deze laatste worden op hun beurt betaald door belastingen van dezelfde consumenten.

Hoe verouderende reactoren enorme kosten kunnen veroorzaken, was één van de aspecten van de ramp in Fukushima. Heel de wereld kon zien hoe tijdens de ramp drie explosies gebeurden in deze Japanse kerncentrale. De drie ontplofte reactoren waren onderdeel van de vier oudste reactoren op een totaal van zes reactoren op de site. De kans op en de ernst van een ongeval nemen met de tijd toe. De eerste slachtoffers waren arbeiders van de site zelf, daarna gevolgd door slachtoffers uit de nabije tot verdere omgeving van de verongelukte kerncentrale. En de kosten werden grotendeels door de staat gedragen – lees, de Japanse belastingbetalers.

Naar voren geschoven, afgewentelde en overgedragen kosten: een giftige en dure erfenis
Verschillende staten nemen een volledige of gedeeltelijke financieel nucleair risico op zich. Geplafonneerde financiële voorzieningen voor de privé-uitbater (zoals voor het afval in België) of een volledig staatseigenaarschap van het eeuwige afvalprobleem of ontmanteling van gesloten kernreactoren zullen elk familiebudget op de een of andere manier met ongekende en onzekere kosten en bijdragen aantasten.

Extra kosten kunnen opgenomen worden in de (toekomstige) elektriciteitsprijzen, of betaald worden via nieuwe heffingen. Het is ook mogelijk dat bestaande publieke fondsen zullen overgedragen worden ter financiering van deze extra kosten. Dat riskeert de sociale en publieke dienstverlening en uitgaven te ondergraven.

Een andere manier om kosten en risico’s over te dragen gebeurt via de extreem lage verzekeringspremies, zeker bij een zwaar ongeval. Naast gevaren voor gezondheid en het leven zelf, is er ook het risico om de eigen woning en andere bezittingen te verliezen, want geen enkele verzekering moet de gevolgen hiervoor dekken. De voorziene verzekeringsbijdragen kunnen onmogelijk alle schade en menselijk lijden dekken wanneer zich een zwaar ongeval voordoet. Net wanneer de menselijke noden het hoogst zijn, worden grote nucleaire ondernemingen vaak niet gedwongen om hun slachtoffers te betalen en te compenseren. De winsten zijn privé, maar de verliezen zijn voor de slachtoffers.

Het is verwonderlijk vast te stellen welke creativiteit nucleaire staten en ondernemingen aan de dag leggen om mensen zelfs op voorhand te doen betalen voor een nucleaire investering. Het voorbeeld van VC Summer in South Carolina in de VS is een voorbeeld van naar voren geschoven betalingen door klanten, gekoppeld aan fraude door leden van het management. Klanten moesten miljarden op voorhand betalen voor de investeringen in twee nieuwe reactoren. Geen van beide werden afgewerkt, want het project werd stilgelegd. Toch doet de eigenaar er alles aan om de klanten te doen opdraaien voor het mislukte project.

Erger nog, de gelegaliseerde diefstal in de vorm van bijdragen van klanten voor de gefaalde VC Summer gingen gedurende een hele tijd hand in hand met onwettige daden van sommige van haar managers. Zo werd de CEO van het bedrijf zelfs beschuldigd en berecht voor fraude.

Versoepelde regels voor nucleaire installaties verhogen de risico’s en kosten voor de volksgezondheid en ongevallen
Verschillende staten overwegen versoepelingen door te voeren in belangrijke reguleringen in verband met bouw- en uitbatingsvergunningen, veiligheidsregels, verzekeringsverplichtingen, kortere vergunningsperioden,… Deze elementen kunnen de nucleaire kosten ogenschijnlijk minder hoog doen uitvallen. Maar de risico’s en hun gevolgen ten gevolge van deze dereguleringen zullen cash en non-cash betaald worden zowel door de werknemers van de betrokken sites als door de omwonenden in een ruime kring rondom de nucleaire installaties. Wanneer iets fout loopt, zullen financiële, gezondheid en andere gevolgen nog eens afgewenteld worden op nucleaire arbeiders en omwonenden.

Werkzekerheid en gezondheid op het spel
De realiteit van zware kernongevallen heeft volop bewezen hoe wettelijke laksheid, versoepelende regels en praktijken nucleaire werknemers en omwonenden van een nucleaire site kunnen benadelen en schaden. De eerste verongelukte mensen in Tsjernobyl waren operatoren van de site. Zij waren samen met brandweerlui de eersten die te lijden hadden van stralingsziekten en -dood. Sommige operatoren stierven onmiddellijk. Het lichaam van één van hen, Valéry Khodemchouk, is zelfs nooit teruggevonden. Tientallen operatoren en brandweerlieden stierven in de daaropvolgende weken en maanden, na een pijnlijke lijdensweg. Dat was ook het geval met vele andere mensen, waarvan sommigen snel stierven, anderen zelfs na jaren of decennia…

De kernramp in Fukushima zaaide dood en bestralingsgevolgen bij vele omwoners. Maar ook daar waren het operatoren die het eerst stierven. Twee van hen waren na de aardbeving actief in de kelders van het bedrijf. Daar waren nooddieselgeneratoren geïnstalleerd, die op dat moment noodstroom moesten leveren, omdat na de aardbeving de stroomvoorziening onderbroken was. Hun stroom was van vitaal belang nadat de reactoren in noodstop waren gegaan (scram). Dit moest een kernsmelt voorkomen, met behulp van de koelpompen die een ononderbroken koeling dienen te garanderen om de restwarmte van de reactorkernen af te voeren. Maar de enorme tsunami overspoelde zowel de noodgeneratoren, als de twee operatoren werkzaam in de kelder van de noodgeneratoren… Beide operatoren, Kazuhiko Kokubo, 24 jaar oud, en Yoshiki Terashima, 21 jaar oud, waren de eerste dodelijke slachtoffers van de Fukushima ramp.

Van windmolenwieken kan je geen massavernietigingswapens maken, van kernafval wel
Oorlog is als een nachtmerrie bij klaarlichte dag, waar gewone mensen als kanonnenvoer de gevechtslinies ingestuurd worden. Het ergste wat er kan gebeuren met nucleaire technologie, is dat een oorlog kan leiden tot extreem ernstige kernrampen. Atoombommen zijn de ergste nachtmerrie. Maar zelfs met moderne conventionele wapens is geen enkele kerncentrale veilig. Een doelgerichte conventionele militaire of terreuraanval kan meer radioactief materiaal doen vrijkomen dan in eender welk kernongeval tot nu toe, inbegrepen Tsjernobyl of Fukushima. Met als eerste slachtoffers werknemers van de getroffen kerncentrale. Maar ook omgekeerd: kernenergie levert op zijn beurt het materiaal om kernbommen te maken. Hoe meer nucleaire installaties er zijn, hoe meer kernmateriaal voor atoombommen geproduceerd kan worden. En hoe meer nucleaire doelwitten er zijn in oorlogstijd…

Kernenergie remt het klimaatbeleid af
Bovendien helpt kernenergie het klimaatbeleid niet, maar remt het die af. Door het feit dat kernenergie duurder is dan wind en zon, vermindert elke investering in kernenergie een veel efficiëntere investering in wind, zon en andere hernieuwbare energievoorzieningen. Bovendien kan kernenergie tijdens haar productie geen broeikasgassen helpen vastleggen, iets wat sommige hernieuwbare energiebronnen wel kunnen. Dit betekent dat de kosten van een veel te dure nucleaire energie met slechtere klimaatresultaten afgewenteld zal worden op de gewone mensen, en dit via directe energieprijzen of indirecte belastingen en heffingen om allerhande subsidies en steun te kunnen financieren.

Sociaal rechtvaardige en duurzame nucleaire transitie
Kerncentrales kennen dus ernstige risico’s voor de duurzame gezondheid en het leven van haar werknemers en omwonenden in een ruime cirkel rond het bedrijf, zeker bij incidenten, (grote) ongevallen, en nog meer oorlog. Dit terwijl er goede alternatieven voorhanden zijn. Daarom is het belangrijk om omschakelingsplannen uit te werken naar een veiliger en duurzamer industrie, in samenwerking met werknemers en hun vakbonden, milieu en antinucleaire organisaties, plaatselijke en andere overheden, en wetenschapsinstellingen.

Eén voorbeeld hiervan is wat gebeurde in de Diablo Canyon kerncentrale in California. Na een periode van ogenschijnlijk tegengestelde belangen, besloten alle betrokken partijen deel te nemen aan een gemeenschappelijk transitieproject. Het resultaat was dat alle partijen instemden met een geschreven akkoord. De bepalingen van deze overeenkomst voorzien een ordelijke sluiting van de twee kernreactoren in 2025, een portefeuille van nieuwe investeringen in hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie diensten, met hulp aan lokale gemeenschappen. Hoeksteen van het akkoord is ook het opleiden van het personeel voor zowel bewaking – en ontmantelingstaken, als voor de nieuwe jobs verbonden aan het investeringsprogramma. Op deze manier wordt duurzame economische activiteit verbonden aan interne job behoud en heroriëntatie voor de werknemers. Het is onze taak om zulke programma’s en akkoorden te bevorderen en te helpen, eerder dan toe te laten dat lobbyisten van afgedane energievormen zulke ontwikkelingen saboteren, zoals ze dat zelfs nu nog proberen voor de Diabolo Canyon kerncentrale.

Bronnen
https://www.theguardian.com/news/2017/dec/21/hinkley-point-c-dreadful-deal-behind-worlds-most-expensive-power-plant
https://www.officialdata.org/uk/inflation/2012?amount=100
https://www.theguardian.com/business/2024/jan/23/hinkley-point-c-could-be-delayed-to-2031-and-cost-up-to-35bn-says-edf
https://www.ft.com/content/1157591c-d514-4520-aa17-158349203abd
https://www.neimagazine.com/news/newsfrance-plans-to-construct-an-additional-eight-epr-reactors-11422883
https://www.chooseenergy.com/news/article/failed-v-c-summer-nuclear-project-timeline/
https://en.wikipedia.org/wiki/Deaths_due_to_the_Chernobyl_disaster
https://nl.wikipedia.org/wiki/Kernramp_van_Fukushima
https://www.youtube.com/watch?v=pkxKE_nY320, 7’40’’ (two operatores killed in basements) and 31’ (emergency diesel generators drowned in the tsunami)
https://www.nrc.gov/docs/ML1134/ML11347A454.pdf, p. 17 internet document page numbers (13 of document pages starting at page 5 of internet document)
https://www.nrc.gov/docs/ML1221/ML12219A131.pdf, p. 7 internet document page numbers (1 of document starting at page 7 of internet document)
https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-12949783
https://foe.org/wp-content/uploads/2023/04/JointProposal.pdf